لباس محلی یزد

لباس محلی یکی از ویژگی هایی است که در کشور ما استان ها را از یکدیگر متمایز می کند. استان یزد نیز دارای لباس محلی خاصی است که در این مطلب در کافه صور به بررسی و معرفی این لباس محلی یزد خواهیم پرداخت.

آثار باستانی به دست آمده در سراسر استان یزد سوابق زندگی در این منطقه را به سال‌های بسیار دور می‌رساند. این آثار خود به عنوان بهترین راهنمای ما برای شناخت چگونگی زندگی اسلاف در این آب و خاک است. پوشاک یزدیان در گذشته‌های دور نیز بر این شناخت می‌افزاید.

قبل از ظهور اسلام، همه یزدی‌ها زرتشتی بوده‌اند و بعد از ورود اسلام به ایران، عده زیادی از یزدی‌ها مسلمان و اتفاقا مسلمانان مقید و باتقوایی شدند و لباس و پوشش آنها از همان زمان‌ به تدریج تغییر کرد و این لباس محلی ، تنها بر تن زرتشتیان ماند.

زرتشتیانی که بر دین خود باقی ماندند، امروز لباس محلی یزد در سال‌های دور را به تن دارند و گرچه این لباس به مرور زمان تغییراتی داشته اما می‌توان گفت تنها لباس محلی یزدی‌ها، ‌ همین لباسی است که این روزها بر تن هم استانی‌های زرتشتی است.

زنان زرتشتی لباسی شش تکه بر تن دارند که شامل کلاهک یا همان لچک، پیراهن زیر یا سدره، پیراهن رو، روسری یا مقنی، شلوار و کفش است.

البته این لباس این روزها تغییراتی داشته و اغلب به جای شلوارهای بلند، جوراب‌هایی به رنگ روشن می‌پوشند، پیراهن آنها یک تکه شده و لچک نیز کمتر در لباس زنان زرتشتی دیده می‌شود و در عوض روسری‌هایی که به سر می‌کنند، بسیار بلند است و گاه تا پشت ران را می‌پوشاند.

اما مردان نیز لباس محلی ویژه‌ای دارند که لباس پنج تکه و شامل سربند، پیراهن زیر، پیراهن رویی، شلوار و کفش است که این لباس‌ها چندان سنتی به نظر نمی‌رسد و اصل لباس محلی آنها، لباسی است که در مراسم‌های مذهبی خود بر تن می‌کنند و شامل یک پیراهن بلند، کلاه و شلوار است که برای هر سه آنها از رنگ سفید استفاده می‌شود.

ویژگی لباس‌ محلی زرتشتیان، پوشیدگی این لباس است که از قرن‌ها پیش و حتی قبل از اسلام به همین شکل بوده و این امر نشان می‌دهد که در ایران، حتی ایران قبل از اسلام، ‌ هرگز برهنگی رواج نداشته است.

پیراهن مردان از جنس چلوار یا مکمل بود یک نوع پارچه نازک سفید با آستین گشاد که مچ نداشت با یقه زبانه‌دار که از روی شانه بسته می شد.

تنبون: شلوار مردانه‌ای که جنس آن از چلوار سفید، کرباس رنگ سره، متقال بود که به جای کمربند و زیپ و دکمه داخل بند گاهش بند می‌کشیدند.

شال: مردان به جای کلاه امروزی شال می‌بستند که انواع مختلف داشت شال هراتی حاشیه‌دار، شال شیر و شکری.

عرق‌چین: عرق‌چین از پارچه چلوار بود که دور آن را با قلم نقش و نگار می‌کشیدند و دست‌دوزی می‌کردند. بهترین نوع عرق‌چین فلفل نمکی بود

قبا: قبا لباس تابستانی بود که از پارچه چلوار آبی یا شکری رنگ دوخته می‌شد.

ارخالق: لباسی از جنس نخی یا ابریشمی بود که معمولاً زیر قبا می‌پوشیدند.

ردا یا عبا: معمولاً مردان روی قبا به تن می‌کردند که هم نازک و هم کلفت بود.

لباده: فراخ و بلند بود و مردان که در برخی از اوقات به تن می‌کردند.

شال کمر: مردان معمولاً روی لباس شال کمر می‌بستند که از جنس‌های مختلف از جمله شال ترمه، شال چلوار، شال سفید مکمل، شال سبز جنس رفس، دبیت. کفش‌هایی که مردان قدیم در یزد می‌پوشیدند شامل گیوه ملکی سفید رنگ، گیوه چینی، نعلین که از چرم خوب زرد یا سفید، نخودی رنگ بود.
پوشاک زنان یزدی نیز شامل موارد زیر می شده است. پیراهن بانوان در دوره‌های گذشته کوتاه بود و تا روی زانو می‌آمد. جنس آن بیش تر از چیت و آستین این پیراهن گشاد بود، دور بقیه آن یا بند می‌کشیدند و یا با قیطون به جای دکمه گره می‌زدند و زیر آن شلوا پا می‌کردند که جنس این شلوارها شلر مشکی، پارچه می و گاندی یزدی بود.

شلیته: یک نوع دامن پرچین که معمولاً از پارچه چیت گلدار بود.

چارقد: زنان یزدی از روسری استفاده نمی‌کردند بلکه به جای آن چارقد می‌بستند که معمولاً مثلثی بود و انواع متعددی داشت از جمله تور مروارید، تور اشرفی، تور خیابانی یا عالیم پسند و چارقد چیتدار گلدار.

چاقچور: چاقچور شبیه دامن شلواری است که دو تا پاچه دارد که دور مچ پاچین می‌خورد که با کفی و روپایی بسته می‌شد که معمولاً از پارچه مشکی یا آبی بود.

چادر: در گذشته چادر زنان از پارچه پشمی بود که در زمستان و از پارچه‌های فاق یا مسی، تافته مشکی یزدی در ایام دیگر استفاده می‌کردند. کفش هایی که زنان قدیم می‌پوشیدند می‌توان، ‌نعلین، ساغری، پاشنه‌دار، ارسی، پاشنه صناری، ترا،گالش، گالش نو سرج، راسی و گیوه را نام برد.

روبند: روبند معمولاً پارچه چلوار سفید دراز و باریک بود که تا حدود کمر می‌رسید که از روی چادر با قلاب به روسری بسته می‌شد.

پیچه: پیچه از موی اسب مشکی بافته می‌شد که کوتاه به اندازه صورت بود.

پوشاک مردان زرتشتی شامل پنج تکه است و عبارت اند از: سربند، پیراهن زیر، پیراهن رو، شلوار و کفش.سربند: به طور کلی سربند مردان زرتشتی به چادر شب معروف است و طبق رنگ و نوع بافت،‌ هر کدام اسم خاصی را به خود گرفته است. مانند: چادرشب خرده نباتی، چادر شب وزیری که معمولاً با نخ‌های پنبه‌ای بافته می‌شود و زمینه آن چهارخانه و ترکیبی از رنگ‌های حنایی، سفید، قرمز، عنابی و مشکی است.

پیراهن زیر: این پیراهن از پارچه سفید کتانی با آستین کوتاه و قد کوتاه تهیه می‌شود و یقه آن در جلو نیم‌دایره و چاکی دارد. لباس زیر به سده هم معروف است.

پیراهن رو: پیراهنی یک دست سفید از پارچه کتانی است. یقه پیراهن گرد و چاکی در وسط،‌جلو یا در کنار گردن دارد که با دکمه بسته می‌شود. قد پیراهن تا بالای زانو بوده و در دو طرف جیب دارد و شالی دور کمر روی آن بسته می‌شود.

شلوار: شلوار مردان زرتشتی به غیر از رنگ که سفید بود،‌تفاوت دیگری با شلوار مسلمانان نداشت.

کفش: کفش مردان زرتشتی شکل خاصی نداشت و معمولاً از نوع کفش‌های موجود در بازار بود.
پوشاکی که زنان زرتشتی از آن استفاده می‌کنند؛ عبارت اند از: کلاهک، سدره (پیراهن زیر)، پیراهن مولی، روسری، شلوار و کفش.

کلاهک: کلاهک زنان زرتشتی از پارچه‌های الوان و زری تهیه می‌شود و از لحاظ ترکیب و تزیینات شبیه کلاه‌های زنان بندری است.

سدره: پیراهنی است گشاد با آستین کوتاه و بدون یقه که از پارچه سفید دوخته شده و زرتشتیان آن را زیر لباس‌های دیگر می‌پوشند. جلو سدره از گریبان تا سینه چاک دارد و در زیر چاک کیسه کوچکی به نام «کیسه کرفه». به معنی ثواب و کار نیک قرار دارد. واژه‌هایی که در اوستا برای سدره آمده، «هومنو» و «ستره» است. به معنی لباس نیک‌اندیشی. سدره جامه ستایش و بندگی اهورامزدا و به منزله زره و جوشنی است که پوشنده را از شر تمایلات نفسانی و صفات نادرست حفظ می‌کند.

پیراهن مولی:پیراهنی یقه گرد با آستین‌های راسته و سرآستین‌ حاشیه‌دار است که معمولاً‌ در پشت و جلو چاکی کوتاه دارد. دامن این پیراهن فراخ است و معمولاً پایین و دور تا دور آن را حاشیه می‌دهند. این پیراهن از زیر سینه تا پایین با تکه‌های مختلف ترکیب می‌شود.

روسری: پارچه‌ای رنگین با نقش و نگار و به طول سه متر و نیم و عرض یک متر است. آن را روی کلاهک می‌گذارند و برای ثابت ماندن بر سر، روی آن را با دستمال کلاغی می‌بندند.

شلوار: پاچه‌های شلوار را از تکه‌های باریک پارچه‌های الوان و نقش و نگاردار می‌دوزند و بدین ترتیب جلوه خاصی به شلوار می‌دهند. دم پای شلوار را نیز به وسیله بند و به دور ساق و مچ‌پا جمع می‌کنند و کمر آن لیفی است.