امامزاده سید گلسرخ یزد
بقعه سید گلسرخ در خیابان سید گلسرخ ،در محله “سرچم” شهر یزد و بیرون دروازده کوشک نو قرار دارد و متعلق به قرن نهم هـ. ق است. بقعه جزء یکی از مجموعههای با ارزش تاریخی شهر یزد است که شامل حسینیه، خانهی آقا، نمازخانه، بازارچه، آبانبار و قبرستان است.
ورودی بقعه سید گلسرخ در ضلع شمالی آن قرار دارد و گنبد این بقعه کاشیکاری شده و مصالح آن از خشت و گل است.
در زیارتگاه سید گلسرخ صورت قبری وجود دارد که طبق کتیبه منسوب بر آن قبر سید معز الدین بن شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین است.
مؤلف جامع مفیدی از مزار سید گلسرخ واقع در سرچم نام میبرد و کراماتی چند بدو منسوب میدارد و نامش سید حسین مینویسد، ولی اشاره ای به لقب ونسب او نمیکند.
عامه مردم یزد هم او را به نام سید حسین پسر امام موسی بن جعفر میدانند و مزار او را بسیار محترم میشمارند.
احتمال دارد که انتساب این مزار به سید حسین ناشی از آن باشد که قبر پیر حسین بن استاد حسن متوفی در ۹۷۹ نیز در همان مزار یا حدود همان محل بوده است و هم اکنون سنگ آن بر دیوار غربی بازارچه نصب است.
مرحوم آیتی ضمن معرفی مزار سید گلسرخ و اشاره به کتیبه مورد ذکر، این مزار را مدفن شرف الدین علی وصی سیدرکن الدین معرفی میکند.
ایرج افشار در تعلیقات تاریخ یزد جعفری از روی تواریخ یزد شجره ای از افراد خاندان شرف الدین ترتیب داده است.
وی با تطبیق دادن آن جدول و نسب مذکور بر کتیبه بقعه سید گلسرخ نتوانست آنچه را مرحوم آیتی نوشته است بپذیرد.
بنا بر نوشته ایرج افشار بر مؤلف تذکره جلالی هم اشتباهی در تشخیص هویت این مزار روی داده است.
او مینویسد که مزار سید گلسرخ همان سید سرچم مذکور در تاریخ جدید یزد است در صورتی که مؤلف جامع مفیدی سید سرچم و سید گلسرخ را ذیل دو عنوان مستقل یاد میکند و معلوم است که این دو مزار دو بقعه مجزا است.
از مشخصات کالبدی داخل بقعه سید گلسرخ می توان به موارد زیر اشاره نمود:
ازاره داخل بقعه تا ارتفاع یک متر از سنگ پوشیده شده است و ما بقی سطح داخل بقعه با گچ اندود شده است. در قسمت گریو گنبد طاق نماها و پنجره فلزی به چشم میخورد.
مزار سید گلسرخ مسقف به تاق و تویزه و قوس جناقی میباشد و کف داخل بقعه با سنگ پوشیده و پشت بام و نمای خارجی بقعه آجری و جدید ساز است.
بقعه از گنبدخانه و شبستانی در کنار آن تشکیل شده است. گنبد بقعه بصورت دو پوسته گسسته و دارای کاشیکاری از بیرون است.
گردونه گنبد مزین به کتیبه کاشی معرق با نقوش اسلیمی و هندسی و قسمت خارجی گنبد با قوس شبدری است.
اطراف بنای اصلی مزار (که اندازه آن ۴×۵۵/۴ متر و ضخامت دیوارش ۴/۱ متر است ) و چسبیده به دیوارهای آن آثار خرابه حجراتی چند باقی است که بقایای آن شباهتی زیاد به مدارس قدیمی دارد و این حجرات به خانه سید گلسرخ مشهور است.
زیارتگاه سید گلسرخ از دو درب قابل دسترسی است یکی راهرو قدیمی مسقف به تاق و تویزه، چهار بخش باقوس جناقی و قد پای کوتاه و میان سقف راهرو نورگیر دایرهای شکل نصب شده است.
راهرو جدید الاحداث که به خیابان راه مییابد مسقف به تاق ضربی است.
پس از پیمودن راهرو (دهلیز) به صحن نسبتا بزرگ سید گلسرخ راه مییابیم، کف صحن با موزائیک مفروش شده و در ضلع شرقی سه صفه دو اشکوبه ساخته شده که داخل غرفه دوم سه پنجره فلزی نصب شده است و در طبقه تحتانی صفه ها و طاقچه تعبیه شده است .
در ضلع غربی دو پنجره که داخل صفه نصب شده و یک در ورودی و در جبهه جنوبی، شمالی، شرقی و غربی چند صفه با قوس جناقی در داخل بقعه دیده میشود. داخل بقعه صورت یک قبر مشاهده میشود که گفته می شود این قبر از آن سید گلسرخ است.
آثاری که در بقعه و جنب آن دیده میشود عبارت است از:
کتیبه ای از کاشی معرق و به خط نسخ که بطور عمودی بالای سر قبر نصب است و اطرافش حاشیه مجزایی داشته است که بر آن دوازده امام به خط نسخ خوش نوشته و اکنون قسمتهایی از آن باقی مانده متأسفانه قسمت مربوط به تاریخ فوت صاحب قبر از بین رفته است، ولی در مقام قیاس با کتیبههای از این نوع میتوان گفت که متعلق به قرن نهم هجری است.
متن آن چنین است:
هوالباقی. قد افل من السماء الولایه شمس استضاء بنورها نجوم زاهره …. کل من انسی فیظلالها الباهره المرتضی الاعظم شرف الدین علی بن شمس الدین محمد بن تاج الدین …. ( دنباله اش ریخته است )
بر دیوار غربی بازارچه متصل به مزار یک قطعه سنگ سیاهرنگ نصب و به خط نسخ خوش این عبارت بر آن منقورست: “الله”، “محمد”، “علی” و “هذا مرقد استاد پیرحسین بن استاد حسن توفی فی (کذا مکرر) تاریخ ربیع الاول سنه ۹۷۹ “.
بر سر در ورودی مزار و از سوی درون آن یک قطعه سنگ به اندازه ۳۰ ×۵۰ سانتیمتر مربوط به مسجدی که در سال ۱۰۵۳ ساخته شده بود نصب است و به خط نستعلیق خوش بر روی این اشعار منقورست “انما المومنون اخوه”.
آدرس: استان یزد ـ شهرستان یزد ـ بخش مرکزی ـ شهریزد خیابان سید گلسرخ