روز عشق
روز عشق ایرانی، جشن اسفندگان یا مرد گیران در بیست و نهم بهمن خورشیدی و یا پنجم اسفندماه زرتشتی (که به اسفند روز، سپندارمذ) مشهور بوده، انجام می گرفته است. بعدها نام این جشن به مَزدگیران تغییر یافت.
اسفند نام فرشته ی موکل بر زمین است. سپنتامینی به معنی، عشق پاک می باشد که نام این جشن، از آن گرفته شده است و چون ایرانیان بر این باور بودند که حقیقت عشق پاکی را فقط مادر نسبت به شوهر و فرزندانش می داند، به پاس احترام مقام زن در این روز، زنان و دختران از کار جدا بودند و مردان و پسران می بایست کار خانه را انجام می دادند. به همین روی مردان وظیفه داشتند تا ارمغان و خواسته های زنان خود را برآورده سازند.
در این روز یعنی روز عشق زنان به آبتنی رفته، لباس نو می پوشیدند و در جای بلند می نشستند. در همان شب ایرانیان برای رفع عقرب گزیدگی افسونهایی در کاغذ می نوشتند و به در خانه ها آویزان میکردند. این آئین تا سده ششم در ایران وجود داشت و با یورش مغولان به ایران این جشن باستانی به فراموشی سپرده شد. این جشن یادآور روز مادر است و می توان به سترگی فرهنگ و تمدن ایران و ایرانیان باستان در برخورد با مقام والای زن پی برد.
ابوریحان بیرونی و ابراهیم پور داوود درباره ی اسفندگان می نویسند: در باستان این روز، روز پرستاران پارسا و پاکدامن نیز بوده که بیماران و زخمیان جنگ، را درمان می کردند.
زن و زمین ویژگی های یکسانی دارند؛ مهر، فروتنی، عشق و پروراندن بدون چشمداشت.
در اوستا نیز که مجموعه نوشته های ورجاند و سپند زرتشتیان است، بارها به زنان پارسا و نیک، درود فرستاده شده و جایگاه بلندی مینوی برای آنها آرزو گشته:
«… زنان و مردان را ما می ستاییم… از میان زنان و مردان، کسی که برابر آئین راستی ستایشش، بهتر است، مزدا اهورا از آن آگاه است… این زمین را با زنانی که روی آن زندگی می کنند، می ستاییم. ای اهورا مزدا می ستاییم زنانی را که در پی درستکاری و راستی سرآمد شده اند… ما می ستاییم مردان و زنان نیک اندیش که در هر کشور با بینش نیک در برابر بدی خینش می کنند… کدبانوی خانه را که اشو و سردار اشو است، می ستاییم. زن پارسایی را می ستاییم که بسیار نیک اندیش بسیار نیک گفتار، بسیار نیک کردار و فرهیخته باشد.
در «یسنا» از سپندارمذ یا سپنته آرمیتی به نام فرشته ی نگهبان زایش و باروری، زمین و زن، روزی دهنده ی زمین یاد شده است. درباره وام گیری جشن ولنتاین و روز عشق از اسفندگان باید گفت پس از پذیرش آئین مهر یا میترایسم در اروپا، برخی از آداب و آئین ایرانی نیز به آن جا رفت.
گفته می شود کشیشی به نام والنتیوس در زمان کلودیوس سزار روم که زناشویی را برای سربازان رومی قدغن کرده بود، با خواندن پیمان زناشویی میان سربازان با دختران دلبندشان، آنها را پیوند می داد که سرانجام به زندان افتاده و کشته می شود. در باختر زمین سالروز مرگ وی را که سه سده پس از زایش مسیح رخ داده، پیوسته گرامی می دارند و به نام «جشن عشاق، یا روز عشق مشهور است که برابر با بیست و پنجم بهمن ماه پارسی است.
منبع: جشن ها و آیین های ایران باستان، ایوب گبانچی