سگ در اساطیر ایران

سگ در اساطیر و در میان ایرانیان باستان ارزش و جایگاه ویژه‌ای داشته است. در داستان‌ها و افسانه‌هایی که دربارهٔ سگ بیان شده، این حیوان مجموعه‌ای از نمادهای پیچیده را نمایندگی می‌کند. سگ در اساطیر نگهبان مرز میان خودآگاهی و ناخودآگاهی است. او نه تنها درگذشتگان را به دنیای فروردین راهنمایی می‌کند بلکه از عالم ماورا خبر داشته و میانجی دنیا و آخرت است.

ایرانیان باستان معتقد بودند، سگ ارواح پلید و جادوگران را هنگام شب از زمین دور می‌کند و سروش را یاری می‌نماید، سگ همچنین دشمن اهریمن است و چون عوعو و  وق وق می‌کند درد و رنج و آزار و نافرمانی را از بین می‌برد.

در آیین #مهر سگ یار وفادار #میترا ست و با او به شکار می‌رود. در نقش‌های برجسته‌ای که در ناحیهٔ «استربورکن» و «هورن‌هایم» و «روکینکن» در آلمان یافت شده‌اند، سگها همواره در کنار میترا دیده می‌شوند.

• اسطوره ٔ آفرینش

مشی و مشیانه (آدم و حوا) هنگامی که حیات انسانی یافتند، آتش افروختند و گوسفندی را که اهورمزدا به آنها داده بود، ذبح نموده، قطعه‌هایی از گوشت را درون آتش انداختند چرا که آتش را مقدس می‌دانستند، قطعه‌ای را به سوی آسمان افکندند، سگی که همراه آنان بود دوید، گوشت را ربود و خورد. مطابق این روایت احتمال دارد یکی از دلایل تقدس سگ در اساطیر نزد زرتشتیان، همین تغذیه سگ از گوشت مقدس باشد.

در روایت دیگر مشی و مشیانه قطعه‌ای گوشت در آتش می‌افکندند و قطعه‌ای را به عنوان سهم ایزدان به سوی آسمان می‌اندازند و قطعهٔ سوم را به سگ خود می‌دهند. می‌توان فرض کرد که آتش، ایزدان و سگ، هر سه از دیرباز مقدس به شمار می‌آمدند و از همین رو مشی و مشیانه هر یک از سه قطعهٔ گوشت را به یکی از آنها می‌دهند.

• در آثار زرتشتی

در «روایات داراب هرمزدیار» از سگ مقدسی به نام «زرین‌گوش» سخن به میان آمده است که پاسبان کالبد کیومرث است و به تنهایی از آن کالبد حفاظت می‌کند.

زرین‌گوش در زمرهٔ محافظان پل‌چینوت قرار می‌گیرد. به اعتقاد زرتشتیان سگ از جمله موجوداتی است که از نطفهٔ کیومرث به وجود آمده‌اند و به دلیل وجود نطفهٔ وی در این حیوان گوشت آن خوردنی نیست. در «بندهشن» آمده است که «سگ، نگهبان و از میان‌برندهٔ درد است و با چشم همهٔ ناپاکی‌ها را از میان می‌برد».

«فرگرد سیزدهم» وندیداد دربارهٔ کیفر و مجازات قتل انواع سگ‌ها و ایذاء و آزار آنهاست. در بخش نخست از این فرگرد بیان می‌شود که «از میان آفریده‌های اهورامزدا سگ بسیار محترم است چون از سپیدهٔ کاذب تا فجر صادق با اهریمن مقابله می کند و پاسبان آفرینش نیک است».

• نقش سگ در اساطیر  

«یمه» خدای مرگ، دو سگ داشته که همواره او را همراهی می‌کردند. وظیفهٔ اصلی آنها ترسانیدن اهریمنان و مراقبت از ارواح بوده است. در اسطورهای ایرانی و دین زرتشتی سگ محافظ «پل چینوت» و نگهبان گذرگاه میان دنیا و آخرت است. وظیفهٔ سگ این است که ارواح پاک را از آسیب اهریمن می‌رهاند و به ارواح پلید اجازه نمی‌دهد که از این پل عبور نمایند.

همچنین آمده است که هر کس در دنیا از سگ نگهداری کند و به آن غذا داده، حیوان را نیازارد، اگر چه دوزخی باشد «زرین‌گوش» همان سگی که در آغاز نگهبان کالبد کیومرث بود و سپس نگهبان پل چینوت می‌شود، آوایی سهمگین سر می‌دهد چنان که دیوان از عذاب کردن آن روان دست بر می‌دارند اما اگر کسی در دنیا سگ را آزار دهد، زرین‌گوش اجازهٔ عبوراز پل چینوت را به او نمی‌دهد.

• رسم سگ دید

از دیدگاه زرتشتیان زمانی که جان از بدن خارج می‌شود نسوش (دیوی که بر اجساد آدمی دست می‌یازد تا آن را پلید سازد) بر روح هجوم برد و چنانچه سگ کنار جسد باشد، نسوش رانده می‌شود.

رسم «سگ دید» که عبارت بود از آوردن سگی بر بالین محتضر یا مرده و نشان دادن جسد به سگ از همین عقیده سرچشمه گرفته است.

 پی‌نوشت‌ها:

روایات داراب هرمزدیار» کتابی دو جلدی است که در قرن یازدهم هجری مقارن با عصر صفوی در هند تحریر شده‌است.

«بُنْدَهِشْن» نام کتابی است به پهلوی به معنای «آفرینش آغازین» که تدوین نهایی آن در سدهٔ سوم هجری قمری رخ داده‌است. تدوین نهایی آن توسط «فَرْنْبَغ»، انجام گرفت.

«پل چینوت» یا «پل چینود»، به زبان اوستایی (Činvat Peretum) پل داوری درگذشتگان در عقاید زرتشتی است. آن را برابر با پل صراط در دین اسلام دانسته‌اند.

منابع:

– هاشم رضی، دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت.

– ملیحه مهدوی، سگ‌دید، رانش اهریمن. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش. ۴۰ – ۱۳۷۹

• به تلگرام کافه صور بپیوندید