همدان پایتخت کهن ایران زمین
استان همدان ۱۹,۴۹۱ کیلومتر مربع (طبق آخرین گزارش مرکز آمار ایران) از وسعت ایران را گرفته و ۱,۷۳۸,۲۳۴ نفر (طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۹۵) را در آغوش خود جای داده است.
این استان به مرکزیت همدان از ۹ شهرستان به نام های تویسرکان، ملایر، نهاوند، همدان، کبودرآهنگ، اسدآباد، بهار، رزن، فامنین تشکیل شده و به صورت زیر با استان های دیگر محدود می شود:
از سمت شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از سمت جنوب به استان لرستان، از سمت شرق به استان مرکزی و از سمت غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه.
جالب است بدانید که در شهرستان های استان همدان، اقوام مختلفی اعم از لر و لک و ترک و کرد زندگی می کنند. به سبب همین تنوع، شاهد گویش و زبان‌های مختلفی در این استان هستیم. در استان همدان فارسی، ترکی، لری و لکی و کردی از مهمترین گویش ها و زبان ها به حساب می آیند.
همدان به دلیل موقعیت جغرافیایی استان، وجود کوه های مرتفع و رودخانه‌ها و پستی و بلندی‌های زیاد، آب و هوایی متغیر و بی ثبات دارد تا جایی که زمستان هایی سرد و پربارش و تابستان هایی معتدل را همدان شاهد هستیم.
استان با قدمت همدان که در زمان های خیلی دور پایتخت امپراطوری مادها بوده، همانند تمامی استان های دیگر ایران جاذبه های گردشگری و توریستی بسیاری دارد به طوری که در هر شهرستان می توانید دنیایی پر از دیدنی را کشف کنید. اگر بخواهیم به برخی از این شاهکارها نگاه اجمالی بیاندازیم و آن هار ا نام ببریم با چنین تقسیم بندی رو به رو می شویم:
جاذبه های طبیعی استان همدان: غار علیصدر کبودراهنگ، دهکده تفریحی گردشگری گنجنامه همدان، دشت میشان کوه الوند، سراب گیان نهاوند و…
جاذبه های تاریخی استان همدان: آرامگاه بوعلی سینا همدان، آرامگاه باباطاهر عریان همدان، تپه های هگمتانه همدان، بازار سنتی همدان و…
بازدید از مراکز خرید همدان و مراکز تفریحی این استان را در خاطر داشته باشید. اگر اهل طبیعت گردی و مسافرت هستید ، پس حتما از استان همدان و زیبایی های باستانی و طبعیش دیدن کنید، ما در این نوشته شما را با مهمترین و بهترین مکان های شهر همدان بیشتر آشنا میکنیم.پس با ما همراه باشید.
مجسمه شیرسنگی
از یادمان‌های تاریخ باستان در شهر همدان مجسمه شیر سنگی است که در انتهای خیابان ۱۲ متری سنگ شیر و در وسط میدان مربع شکلی به همین نام قرار گرفته‌است. تپه‌ای که در حال حاضر مجسمه شیر سنگی بر روی آن واقع شده تپه باستانی است زیرا تابوت متعلق به دوره اشکانی ازآن محل کشف شده و فعلاً در موزه تپه هگمتانه نگهداری میشود. این مجسمه به همراه قرینه اش ابتدا در دروازه شهر همدان قرار داشته‌است و اعراب به هنگام فتح همدان آن را باب الاسد به معنی دروازه شیر نامیده‌اند.
در سال ۳۱۹ ه.ق نیز که دیلمیان همدان را به تصرف خود در آوردند دروازه شهر را به کلی تخریب کردند. مردآویج دیلمی قصد داشت یکی از آنها را به ری منتقل نماید ولی چون موفق نشد پنجه‌های یکی از شیرهارا شکست و دیگری را به طور کامل تخریب نمود مجسمه آسیب دیده تا سال ۱۳۲۸ هجری شمسی بر روی زمین افتاده بود تا اینکه مهندس سیحون طراح و معمار آرامگاه بوعلی آن را در محل فعلی نصب کرد.
شهر باستانی هگمتانه
تپه هِگْمَتانه تپه‌ای تاریخی با پیشینه‌ای متعلق به دوران مادها است که در شهر همدان قرار دارداز جمله ویژگیهای شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده، که در بین آثار باستانی به دست آمده کم‌سابقه‌است. آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکهٔ منظم و پیشرفتهٔ آب‌رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت‌ها است لوح زرین به نام «آریارمنه»: این لوح از زرِ ناب و به ابعاد ۱۲ در ۸ سانتیمتر و دارای ۱۰ سطر به خط میخی است. «آریارمنه»، جدِّ داریوش اول است. بنا به اظهار نظر باستان‌شناسان، این لوح قدیمیترین اثر تاریخی است ودر موزهٔ برلن آلمان نگهداری میشود. بنا به گزارش کتاب هگمتانه تا امروز (چاپ سال ۱۳۳۲)، ۸ قطعه لوح زرین و سمین از کشفیات تپه هگمتانه و تخت جمشید بدست آمده که ۵ لوح طلا و یک نقره مربوط به تپه هگمتانه همدان است و تنها یک لوح طلا و یک نقره مربوط به تخت جمشید است. همین نکته اهمیت تاریخی و باستانی تپه هگمتانه را بهتر از هر مطلبی دیگر نشان می‌دهد.
کلیسای سنت گریگوری استپان
قدمت این کلیسا که به یاد سنت گریگوری و سنت استپان (دو تن از پرهیزکاران ارمنی) ساخته شده است، به دهه‌ی ۱۶۰۰ میلادی می‌رسد. البته بقایایی که درحال‌حاضر از آنها می‌بینید، متعلق‌به اوایل قرن بیست‌ویکم است.
موزه هگمتانه
موزه هگمتانه با یک طبقه ساختمان و با زیر بنای ۶۰۰ مترمربع در مرکز محوطه باستانی هگمتانه قرار دارد ، ساختمان موزه هگمتانه بین سالهای ۲۵-۱۳۲۰ شمسی با عنوان مدرسه ۶ کلاسه پرورش ایجاد و در دهه ۱۳۵۰ به منظور اجرای برنامه های پژوهشی و باستان شناسی به تملک مرکز باستان شناسی سابق درآمد و همزمان با شروع فعالیتهای عمرانی و پژوهشی محوطه و انتقال آثار تاریخی مکشوفه از محوطه باستانی به داخل آن تبدیل به مخزنی جهت نگهداری آثار گردید ، در روند پروسه تبدیل مدرسه به موزه در سال ۱۳۷۲ به مناسبت برگزاری سمینار مدیران میراث فرهنگی ضمن حذف تیغه های داخلی کلاسها و تعمیرات جزئی ساختمان مدرسه تبدیل به موزه موقت گردید و به مرور ایام تعمیرات و الحاقاتی در آن انجام گرفت و هم اکنون موزه هگمتانه با یک سالن اصلی و سرسرا و دو راهرو و با عرضه و نمایش گذراندن دویست شی فرهنگی ، تاریخی مربوط به ادوار بیش از تاریخ ، دوران تاریخی و دوران اسلامی آماده بازدید گردشگران می باشد .
موزه هگمتانه را با توجه به انواع اشیاء و آثار باستانی عرضه شده میتوان به دو بخش تاریخی و اسلامی تقسیم نمود . اشیاء هردو بخش حاصل کاوشهایی است که طی سالیان گذشته از سطح تپه و داخل کارگاههای کاوش هگمتانه و تعدادی دیگر از طریق خرید ، اهداء و یا توقیف حاصل شده است . بیشترین آثار و اشیاء موزه را آثار سنگی و سفالی تشکیل می دهد که به شرح آنها می پردازیم .
غار علیصدر
تنها غار تالابی ایران و از معدود غارهای آبی جهان است. این غار در ارتفاعات ساری قیه نزدیک روستای علیصدر (یا علی سرد) شهرستان کبودراهنگ (استان همدان) واقع شده است. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰ متر است. محوطه غار دالان‌های پیچ در پیچ و دهلیزهای متعددی دارد. از مجموعه رشته آبها، دریاچه بزرگی در درون غار بوجود آمده و از این رو نفوذ به عمق غار تنها با قایق میسر است. غار علیصدر یکی از دیدنی‌های جهانگردی استان همدان است.
گنبد علویان
این گنبد از ابنیه دوره سلجوقی است که در خیابان علویان واقع شده است و مدفن دو تن از سادات خاندان علوی همدان میباشد و تزئینات آن از شاهکارهای دوره ایلخانی است.
این بنا در میان نمونه‌های به جا مانده‌ی معماری دوره اسلامی بی‌نظیر و از نمونه‌های منحصر به فرد معماری ایران‌زمین است. گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد. این گنبد از سمت شمال در خیابانی که میدان عین‌القضات را به میدان امامزاده عبدالله وصل میکند، قرار گرفته و ازسمت جنوب با خیابان باباطاهر و از شرق با خیابان اکباتان محصور شده است. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچبری بعد از اسلام در همدان است و طی شماره‌ی ۹۴ در تاریخ ۱۵٫۱۰٫۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آرامگاه بوعلی‌سینا
آرامگاه طبیب، شاعر و عارف ایرانی، ابوعلی سینا، که شهرت جهانی دارد در میان میدانی به همین نام واقع است. میدانی بیضوی با درختان چنار کهنسال و آب‌نماهایی الهام‌گرفته از باغ‌های ایرانی، تفرجگاه زیبایی را به وجود آورده است. طرح و نقشه‌ی بنا از روی قدیمیترین بنای تاریخ‌دار اسلامی یعنی برج قابوس بن وشمگیر در شهر گنبد کاووس اقتباس شده است. تالار جنوبی آرامگاه به عنوان موزه، محل نگهداری سکه، سفال و اشیای کشف‌شده‌ی مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد است. در تالار شمالی، مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌های خطی و آثار بوعلی سینا گردآوری شده است.
آرامگاه باباطاهر
آرامگاه باباطاهر عریان، عارف، شاعر ایرانی‌تبار و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم در همدان قرار گرفته است. این آرامگاه در میدانی به همین نام در شمال همدان قرار دارد. این اثر در سال ۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در سطح محوطه‌ی داخلی آرامگاه، کاشی‌کاری معرق و تزئینات بسیار ظریفی به کار رفته که جلوه‌ی خاصی به قسمت‌های داخلی مزار داده است. اشعار باباطاهر با لهجه ملایری یا با لهجه‌ای از زبان لری سروده شده‌اند. در محوطه داخلی این آرامگاه، ۲۴ دوبیتی روی ۲۴ قطعه سنگ زیبا حک شده و در قسمت پایین اطراف محوطه داخلی مزار نصب شده است. همه روزه از ساعت ۹ صبح تا ۸ شب می‌توانید از این آرامگاه بازدید کنید. در کنار این آرامگاه، موزه‌ی صنایع دستی استان همدان قرار دارد که می‌توانید از آن نیز بازدید کنید.
برج قربان
برج قربان یکی از آثار تاریخی قرون هفتم یا هشتم هجری است که در شهر همدان بین چهار باغ شهید مدنی و خیابان طالقانی جنب دبیرستان ابن سینا قرار دارد. این بنا مدفن حسن بن عطار حافظ ابو العلا همدانی و امرای سلجوقی است.
درباره دلیل نامگذاری این بنا به برج قربان، گفته میشود که در جریان شورش افغان‌ها در دوره صفویه، این محل سنگرگاه فردی به اسم قربان بود. او از اهالی محل دفاع و تلاش می‌کرد شورشیان را دفع کند. به همین دلیل مسجد و بقعه به نام او شهرت یافت. این برج در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۵۴ در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران ثبت شده است.
موزه حمام قلعه
حمام قلعه، همان‌طور که از نامش پیدا است، حمامی سنتی در همدان است. این حمام در یکی از محله‌های قدیمی و اصیل شهر همدان به نام محله قاشق‌تراشان یا محله قلعه قرار، درخیابان شریعتی قرار دارد. حمام قلعه مربوط به دوره‌ی قاجاز است و مساحتی حدود ۱۵۰۰ مترمربع دارد.
حمام قلعه از دو بخش سرد و گرم تشکیل شده است که ورودی هشتی-شکل دارد. بعد از عبور از هشتی، ابتدا حمام سرد و سپس حمام گرم قرار گرفته است. این حمام بخش مردانه و زنانه داشته است.
در سال ۱۳۸۷ خورشیدی، حمام تاریخی قلعه مورد مرمت و نوسازی قرار گرفت. بعد از آن این حمام تغییر کاربری پیدا کرد و اکنون به عنوان موزه مردم شناسی همدان، پذیرای گردشگران و علاقه‌مندان است. داخل حمام نیز سفره‌خانه سنتی راه‌اندازی شده که گروه‌های موسیقی در آن‌جا برنامه‌های مختلفی اجرا می‌کنند.
مجموعه آثار تاریخی، فرهنگی موجود در مرکز شهر همدان
همجواری میدان تاریخی امام خمینی (ره) با بقعه استر و مردخای، شاهزاده حسین، بازار سنتی،مسجد جامع همدان و مجموعه باستانی همگتانه زمینه مساعدی را جهت بازدید، خرید و زیارت برای گردشگران فراهم آورده است.
مسجد جامع همدان
مسجد جامع همدان. در کتاب هگمتانه آمده که این مسجد نیز به سبک مساجد دورۀ فتحعلی شاه قاجار در تهران، قزوین، و چند شهر دیگر ساخته شده است و امکان دارد شروع ساخت این بنا در زمان فتحعلی شاه و یا آغاز سلطنت محمدشاه قاجار بوده باشد.
از حسین بن محمدتقی، مشهور به عندلیب، نقل شده که مسجد بنای قدیم‌تری داشته و بعد‌ها تعدادی از شبستان‌های آن تجدید بنا شده است.
بازار همدان
مجموعه تاریخی بازار همدان در محدوده خیابان‌های باباطاهر، اکباتان و شهدا قرار دارد و عمده بناهای آن مربوط به دوره قاجاریه است. مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی ایران، بازار سنتی همدان نیز مسقف است. بعضی بخشهای آن پوششی گنبدی شکل دارد. بازار همدان به لحاظ وجود راسته‌های مختص به اصناف مختلف معماری ویژه‌ای دارد. برخی مورخان قدمت این بازار را به دوره سامانیان نسبت میدهند، اما اکثر این مجموعه بازمانده از دوره قاجاریه است.
موزه حمام حاج آقا تراب
این حمام در بافت قدیمی شهر در محله علی آباد قرار دارد در سمت غرب و شرق، حجره ها و طاق نماهای زیبا قرار دارد و در سمت شمال، حجره شاه نشین وجود دارد و در جبهه ی بیرونی صحنه ای از شاهنامه(جنگ رستم با دیو سفید) با کاشی هفت رنگ به تصویر کشیده شده است.
خانه مسعودی
در ضلع شمالی شهرستان تویسرکان در خیابان انقلاب ـ دستغیب منزل آقای مسعودی واقع شده که برکتیبه ای در کنار در ورودی شاه نشین طبقه اول تاریخ ساخت خانه را ۱۲۹۰(ه.ق)ذکر کرده اند .خانه مسعودی با مساحت ۱۲۷۰متر مربع در دوطبقه بنا شده است در هر طبقه یک اتاق اصلی وجوددارد ودر طرفین آن چند اتاق فرعی قرارگرفته که در انتهای هریک از اتاقها یک اتاقک (انبار ـ پستو) ساخته شده است سقف اتاقهای شاه نشین لمبه کوبی وسایر اتاقها با تیر چوبی مسقف شده است .گچبریهای برجسته با نقوش گل وبوته در شاه نشین طبقه دوم وجود دارد .همچنین در بالای دیوارهای اتاق شاه نشین طبقه اول عکسهایی از شاهان کیانی تا قاجار بصورت نقاشی کاغذی جای داده شده که روی آن را با شیشه پوشانیده اند .آئینه کاری گچبریهای برجسته ، نقاشی دیواری گل وبوته وانسان بالدار از عوامل تزئینی این بنا می باشد . آجر کاریهای ساده وتزئینی سردر ورودی شاه نشین طبقه اول ودوم از دیگر عوامل تزئینی بنا محسوب میشود.در اطراف مهتابی وحیاط نیز طاقنمایی اجرا شده است .لازم به ذکر است درهای چوبی فعلی قبلاً ارسی بوده است با این توضیح که درهای ارسی بهنگام باز وبسته شدن داخل چهارچوب بطور عمودی به بالا حرکت میکرده اند.ارتفاع درهای ارسی بیش از ۲متر بوده است .این اثر در تاریخ ۲۷/۱۰/۷۷ به شماره ۲۲۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .
مجتمع تفریحی عباس آباد
این مجتمع بر فراز تپه عباس آباد در ابتدای بلوار ارم مشرف به شهر همدان در دره زیبای عباس آباد واقع شده و دارای تاسیسات اقامتی، تفریحی، پذیرایی، قایق رانی، پیست اسکیت، چایخانه سنتی و مسیر پیاده روی است.
سد اکباتان
یکی از سدهای استان همدان است. این سد در نزدیکی شهر یالفان در ۱۰ کیلومتری شهر همدان بر رود قره سو احداث شده‌است.ارتفاع سد در زمان ساخت ۵۴ متر (از پی) بوده است و در حال افزایش به ۷۹ متر میباشد.
باغ موزه دفاع مقدس
این باغ موزه بزرگترین موزه دفاع مقدس در کشور است که در چندین فاز طراحی و اجرا گردیده و با صرف ۱۳ سال تلاش مداوم، منظر مستندی از هشت سال دفاع مقدس را به نمایش می گذارد.
موزه تاریخ طبیعی
این موزه با اهداف علمی، آموزشی و پژوهشی دانشگاه بوعلی سینا در سال ۱۳۵۱ تاسیس شده که در آن انواع ماهی ها، آبزیان، پرندگان، خزندگان، پستانداران و نمونه های کمیاب کانی و فسیلی به نمایش در آمده است.
امام زاده محسن
امام زاده حسن یا امامزاده کوه بر فراز تپه ها ای در انتهای دره سرسبز و فرجین از توابع مریانج در ۱۵ کیلومتری همدان قرار دارد. در این بنا یکی از نوادگان امام حسین (ع) و یکی از صحابه پیامبر آرمیده است.
باغ عمارت نظری
باغ امارت نظری که به عنوان ساختمان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مورد استفاده قرار میگیرد در خیابان عارف قزوینی واقع شده است این عمارت در داخل باغی زیبا مربوط به اواخر دوره قاجاریه قرار دارد.
کتیبه‌های گنجنامه
در فاصله ۵ کیلومتری از شهر همدان و در دره عباس‌آباد، سنگ‌نوشته‌هایی بر روی یکی از صخره‌های کوه الوند از دوران داریوش و خشایارشاه هخامنشی وجود دارد. این کتیبه‌ها سخنانی از قول داریوش کبیر و خشایارشاه هستند که بر روی این کوه حکاکی شده‌اند. در آن زمان این کوه در مسیر تردد پادشاهان بوده است. وجود این سنگ‌نوشته‌ها و آبشار گنجنامه موجب شده است که مجموع این دو به یکی از جاذبه‌های گردشگری همدان به نام کتیبه‌های گنجنامه و آبشار گنجنامه تبدیل شود.
تله کابین گنجنامه
این تله کابین در دامنه زیبای الونددر ۵کیلومتری شهر همدان قرار دارد. خط تله کابین دونقطه مهم توریستی،گنجنامه و میدان میشان را به هم متصل می نماید،این مجتمع شامل : کافب شاپ، سکوی پرش بانجی جامپینگ، رستوران،تعادل هوایی، دیواره سنگ نوردی، تیرول (کابل پرواز)، شهربازی مسقف لژ و یگاند، رستوران سنتی، فست فود و بسیاری امکانات ورزشی و تفریحی دیگر است.
آبشار گنج نامه
آبشار گنج نامه نام جایی است که در آن، آب از ارتفاع ۱۲ متری سقوط می کند و تصویری شکوهمند را خلق کرده است. در چهار فصل سال این آب با متوسط میزان آبدهی ۲۰۰ لیتر در ثانیه، جاری می شود و با گذر از دره زیبای عباس آباد و گنج نامه، طراوت و تازگی را مهمان منطقه می کند. نام آبشار گنجنامه به عنوان بیست‌ویکمین اثر طبیعی ملی ایران ،توسط سازمان میراث فرهنگی در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت گردیده است.
غار اکواریوم
اگر به کوه‌نوردی علاقه دارید، می‌توانید از صخره‌های این کوه بالا رفته و به منظره پشت آبشار برسید که دشتی پر از گل است و به دشت میشان معروف شهرت دارد.
دشت میشان
دشت میشان در دامنه‌های کوه الوند قرار گرفته است و یکی از جاذبه‌های طبیعی و مقاصد طبیعت‌گردی همدان به شمار می‌آید. حرکت به سمت دشت میشان، یک کوهپیمایی نیمه سنگین است. دشت میشان همه روزه از طبیعت گردان و کوه‌پیمایان پر شماری پذیرایی میکند. قبل از رسیدن به مسیر کوهپیمایی از جاده‌ای عبور می‌کنید که در طول دره زیبا و خرم عباس آباد قرار گرفته و پر است از منظره‌ی باغ‌ها و درختان بلند که در پاییز شکوه و جلوه‌ای خاص دارند. در انتهای این جاده و درست قبل از شروع مسیر کوهپیمایی، در نزدیکی آبشاری به ارتفاع ۱۲ متر، کتیبه باستانی گنجنامه قرار دارد که متعلق به عصر داریوش و خشایارشا دو پادشاه بزرگ هخامنشی است. مسیری که برای رسیدن به آن طی می‌کنید همان راه کاروان‌رویی است که در زمان هخامنشیان نیز وجود داشته و پادشاهان و همراهان‌شان از آن عبور میکرده اند.
موزه مفاخر و مشاهیر
این موزه که در بخشی از بنای یادمان عین القضاه همدانی قرار دارد، تندیس های بزرگ و زیبای مشاهیری چون ابوعلی سینا،شیخ میر رضی الدین آرتیمانی، خواجه رشیدالدین فضل همدانی، حبقوق نبی، شهید مفتح و سید جمال الدین اسدآبادی به همراه مجموعه ای از تابلوهای مربوط به مناظر و زندگی اجتماعی مردم همدان را در معرض بازدید گردشگران قرار داده است.
دژ و معبد باستانی نوشیجان
این اثر در ۶۰ کیلومتری جنوب همدان واقع شده است تا امروز شش فصل کاوش در این تپه صورت گرفته که در نتیجه این کاوشها سه دوره تاریخی شناسایی شده است به طوری که آثار فوقانی به دوره پارت، لایه میانی به دوره هخامنشی و آثار تحتانی موجود که قابل رویت است به دوره مادها مربوط میشود.
تپه گیان نهاوند
تپه گیان در ۲۳کیلومتری جنوب غربی نهاوند و۱۸کیلومتری جاده ای که نهاوند را به جاده کرمانشاه وصل میکند واقع شده است .این تل در دهستان گیان واقع در بخش مرکزی در دره خاوه قرار دارد وعبارت از تپه ای به طول ۱۵۰وعرض ۱۰۰متر که راس آن امروزه حدود ۱۰متر بالاتر از سطح زمینهای اطراف است.
کوههای قوچال وبزبی با ارتفاع ۲۳۰۰متر بخشهای جنوب وجنوب شرقی وکوههای آردوشان با ارتفاع ۲۴۸۰ متر بخشهای شمالی آنرا تشکیل میدهند .در این منطقه رودهای پر آب دائمی جریان دارند که مهمترین آنها سراب گیان است که از ارتفاعات قوچال واقع در جنوب سرچشمه گرفته وبه گاماسیاب می پیوندد .تپه گیان ضمن بررسی کوتاه مدتی که در سال ۱۹۳۶ م(۱۳۱۵ه.ش)توسط پروفسور هرتسفلد انجام گرفت و منجر به کشف نوعی سفال منقوش گردید،شناسایی شد .متعاقب آن در سال ۱۹۳۸م (۱۳۱۷ه.ش)آقایان پروفسور مان کریشمن وژرژ کنتنو به نمایندگی از طرف موزه لوور در محل اقدام به حفاری نمودند ودر عمق ۱۹متری از سطح تپه به خاک بکر رسیده ودر نتیجه پنج طبقه استقراری از تمدن قدیم نمایان شد ،طبقه پنجم به ضخامت ۱۰متر قدیمیترین طبقه استقراری آثار آن معرف دوران کالکولتیک ـدوره مس ـ هزاره پنجم ق.م میباشد .در طبقات مکشوفه به وفور سفال بدست آمده ،سفالهای مکشوفه از طبقات پنجگانه تپه گیان را می توان به دو دسته سفالهای منقوش رنگارنگ با زمینه نخودی وقرمز با نقوش سیاه رنگ در روی ظروفی به اشکال کاسه ،فنجان ،خمره ،ظروف سه پایه ،ظروف دسته دار،ساغر دسته دار وبدون دسته با طرحهای هندسی وموضوعات گیاهی وحیوانی تزئین شده اند که قابل مقایسه با سفالهای ناحیه جنوب ایران خصوصاً شوش می باشد.
٭سفالهای تک رنگ عمدتاً به رنگ سیاه درخشان یا خاکستری سیاه رنگ ویا قرمز رنگ وفاقد نقش بوده وهنرمند سفالگر بیشتر متوجه شکل ظرف بوده ودسته ظروف را به شکل حیوانات خصوصاً قوچ تزئین ویا حک نموده است .
٭در سفال گیان اشکال بز کوهی با شاخهای متنوع ،مار ،پلنگ ،عقاب ،مرغان آبی در حال شناوری وخطوط واشکال هندسی ،نقشهای شانه ای دیده می شودوهنرمند با نقش دو سر وتعداد زیادی خطوط به جای پای پرنده پرداخته وبه این ترتیب نقش را به طرز استیلیزه (خارج از حد طبیعی )نشان داده است.
٭از یافته های دیگر می توان به تعدادی قبور وهمچنین نقره وآهن برای ساختن ظروف فلزی همچون دستبند ،آبخوری وسرنیزه وتبر وکوزه ها اشاره کرد .
بطور خلاصه پژوهشها ثابت نموده که تکامل سبک واسلوبهای شوش در این منطقه تداوم وزندگی جامعه بدون تغییرات وهرگونه وقفه ادامه یافته است وفن کوزه گری به شکل ظروف سفالین منقوش که شباهت زیادی به ظروف شوش دارد رواج داشته است .
٭از نظر گاهنگاری تپه گیان تاریخی از اواخر هزاره پنجم تا اوائل هزاره اول قبل از میلاد را در بر دارد .تپه گیان در سال ۱۳۱۰ به شماره ۳۶ در فهرست آثار ملی ثبت ویافته های سفالی آن در موزه ملی ایران وموزه های جهان در معرض نمایش قراردارد .
کارگاه سفال در لالجین همدان
اینکه بیشتر مردم شهر لالجین به پیشه ی سفالگری، سرامیک کاری و شغل‌های وابسته به خرید و فروش محصولات سفالین اشتغال داشته باشند جای تعجب ندارد چراکه این شهر را به عنوان شهر جهانی سفال می شناسند. پایتخت سفال ایران در شمال همدان واقع شده و ارتفاع ان از سطح دریا ۱۷۳۱ متر است.
آرامگاه حبقوق
این آرامگاه متعلق به یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل که حدود ۷۰۰ قبل از میلاد زندگی میکرده و نگهبان معبد بزرگ یهودیان در اورشلیم بوده است. بر اساس یک روایت در سال ۵۴۸ قبل از میلاد، کورش پادشاه ایران، در جنگی بابل را تصرف و دستور آزادی کلیه اسرا و زندانیان یهود را صادر کرد. حبقوق پس از آزادی به ایران مهاجرت کرد و در شهر تویسرکان ساکن شد. این آرامگاه یکی از قدیمیترین آثار تاریخی ایران محسوب میشود.
این آرامگاه یکی از قدیمیترین آثار تاریخی ایران است که در خیابان شهید اشرفی اصفهانی در انتهای خیابان حیقوق نبی قرار دارد. ساختمان آرامگاه حیقوق نبی (ع) مربوط به دوره‌ی سلجوقیان، قرن هفتم هجری قمری، است. این بنا بدنه‌ای هشت‌ضلعی شامل هشت ترکه‌ی آجری به عنوان ستون‌های اصلی بنا و سقفی مخروطی‌شکل دارد. ارتفاع این بنا از سطح زمین، ۱۲ متر است و سقف آن که گنبدی با انحنا و تحدب کم است، از ارتفاع ۷ متری شروع میشود و در قسمت انتهای پیشانی بنا، چندین کنگره‌ی آجری برجسته به شکل مثلث دارد. آرامگاه حیقوق نبی (ع) به شماره‌ی ۹۶۹ در تاریخ هشتم اردیبهشت ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
آرامگاه یوشع بن نوح (پیامبر یهود)
این آرامگاه در نزدیکی ملایر در دامنه باغات روستای سیاه کمر ساخته شده است. این برج که به مقبره بابا حسین (یا ددحسین) معروف است، آرامگاه یکی از پیامبران بنی‌اسرائیل، حضرت یوشع بن نوح است که در گذشته مورد توجه یهودیان ساکن منطقه بوده است.
آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای
این زیارتگاه جزء مهمترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان است. وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده است. در بالای دیوار مقبره، کتیبه‌ای به زبان عبری و به صورت برجسته گچبری شده است. خطوط عبری روی صندوق استر، و گچبریهای برجسته، متعلق به سده‌های هشتم و نهم هجری است.
بر اساس یک روایت تاریخی خشایارشاه با دختری از یهود به نام استر، که خواهر‌زاده‌ی مردخای بود، ازدواج کرد. در این بین، شخصی به نام هامان نسبت به نفوذ یهودیان حسادت کرد و فرمان قتل یهودیان را از خشایارشاه گرفت.
اما مردخای با کمک استر این فرمان را از شاه پس گرفت و یهودیان را از کشتار نجات داد. از آن پس، یهودیان در اواخر اسفند و اوایل فروردین در سالروز نجات از قتل‌عام، جشن پوریم را برگزار می‌کنند.
یخچال میرفتاح
یخچال میرفتاح در دوران قاجاریه ساخته شده و ارتفاع آن از کف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخیره یخ ۴ متر است. این یخچال قدیمی داراى دو در، یکى به شکل دهلیز مخصوص ریزش و تخلیه یخ و دیگرى در اصلى است که با پلکان به قسمت انتهایى یخدان و محل برداشت یخ منتهى مى‌شود. در قسمت بیرونى و داخلى یخدان دو ردیف خشت به کار رفته که حالت عایق داشته و در تابستان مانع از نفوذ گرما و ذوب شدن یخ مى‌شده است.
شهر پنهان یا زیرزمینی سامن
شهر پنهان یا زیرزمینی سامن که احتمالا شهری مخفی در دوره پیش از اشکانی بوده، در شهر سامن در ۱۵ کیلومتری ملایر قرار دارد. این شهر زیرزمینی احتمالا به دوره پیش از اشکانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای خاکسپاری مردگان استفاده شده است. بر اساس یافته‌ها میتوان احتمال داد که نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالا آیین میترا، مورد استفاده بوده است.
قلعه اردلان (اشتران)
این قلعه مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان تویسرکان، روستای اشتران واقع شده است. این قلعه یادآور جنگ‌های ایران و روسیه است.
مقبره سیف‌الدوله
مقبره سیف‌الدوله از نوع گورهای غیرمذهبی است و دارای پلان ۴ ضلعی میباشد. ۴ ضلعی گنبد دارای پیشینه‌ی دوگانه است که یک بخش آن‌‌همان آتشکده ساسانیان و یا ۴ طاق است و دیگری به دوره قاجاریه و حتی بعد از آن می‌رسد. در این مقبره علاوه بر قبر سیف‌الدوله، گورهای امیرالمؤید و نوه سیف الدوله و ۷ قبر دیگر قرار دارد.
امامزاده حسین
امامزاده حسین یا شاهزاده حسین در همدان در ابتدای خیابان شهدا قرار دارد. این حرم از آثار ممتاز معماری شهر همدان است که گنبد آجری زیبایی بر بالای آن قرار دارد. ساختمان مقبره شمالی است و یک ایوان کوچک، ورودی و دو حرم با پلان‌های صلیبی دارد. نمای ورودی دو طبقه است. در هر طبقه حجره‌هایی قرار دارد. رسمی‌بندی‌هایی در داخل طاق نما وجود دارد و ضریح چوبی نفیس و گنبدی مرتفع در این بنا ساخته شده است.
با توجه به متن شجره‌نامه این محل مدفن امامزاده حسین، از نوادگان امام حسن مجتبی یا پسر امام حسن عسگری است. شواهد نشان می‌دهد که بنای امامزاده جدیدتر از دوره صفویه نیست. در طول زمان دخل و تصرف‌هایی در بنا انجام شده است. این بقعه دارای حیاط دلبازی است که درخت توت کهنسالی در آن وجود دارد.
جاذبه های گردشگری تاریخی و طبیعی استان همدان به تفکیک شهرستانها
اسدآباد
باغ های دربند، پارک جنگلی، تالاب پیرسلیمان، تالاب حسن آباد چهار دولی یا چم شو، دشت ممنوعه اسعدآباد، طبیعت بهمن دره، طبیعت دره خنداب، طبیعت گردنه اسدآباد، طبیعت ارتفاع های حفاظت شده آلما بولاغ، طبیعت دشت اسدآباد، کهریز فصلی روستای بیتروان، کهریز روستای چنار علیا.
بهار
دامنه رشته کوه الوند، حاشیه رودخانه سیمینه رود، حاشیه رودخانه خدابنده لو، طبیعت روستای وهنان، طبیعت روستای وهنان، طبیعت روستای حیدره قاضی خان، طبیعت شهر لالجین.
تویسرکان
آبشار اللو سرکان، پارک نبوت، پناهگاه شکار ممنوع خان گرمز، دامنه کوه کمر زرد، دامنه کوه کلیان، دامنه کوه سیاه دره، چشمه دار توت تقی آباد، چشمه کمره سازیان، چشمه دروغه در قلی لاله، طبیعت دره هیلاق، طبیعت دره گاومیش دره، طبیعت دره خرس دره، طبیعت دره خنجر بیگ، طبیعت دره تخت در گنبله، طبیعت دره سرکان، طبیعت دره آرتیمان، طبیعت دره گزندر، طبیعت دره شهرستانه، طبیعت روستای گشانی، منطقه ییلاقی فاران.
رزن
پارک جنگلی ملت، چشمه آب معدنی قینرجه، حاشیه رودخانه خمیگان، حاشیه رودخانه قوری چای، منطقه شکار ارتفاعات بقراطی.
کبودرآهنگ
دامنه کوه قلعه آباد، چشمه بوقانی، چشمه باقلاما، غار علیصدر، غار سراب، غار سوباشی، غار آهکی قلی آباد، قله بوقاطی، طبیعت دره خلج دره، طبیعت دره قره داغ، طبیعت روستای وصله، طبیعت روستای سراب، طبیعت روستای آلان.
ملایر
بام ملایر، پارک ترافیک کوهسار، تالاب فصلی آقا گل، حاشیه رودخانه حرم آباد، حاشیه رودخانه ملایر، دامنه کوه لشگر، دامنه کوه قصر قجر، دامنه کوه سرده، زیستگاه حیات وحش لشگر.
نهاوند
طبیعت منطقه سرآب گیان، طبیعت منطقه سراب گاماسیاب، طبیعت منطقه سراب ملوسان، طبیعت منطقه فارسبان، طبیعت منطقه سراب کنگاور کهنه، چشمه علی، چشمه دو خواهران، چشمه چاله اولاد، چشمه ملا محمد طاهر.
همدان
آبشار گنج نامه، آبشار دوزخ دره، پیست اسکی تاریک دره، دامنه الوند، دریاچه سد اکباتان، غار هیزج، غار آق قایا، غار بگلیجه، طبیعت دره های عباس آباد، طبیعت دره حیده، طبیعت امام زاده کوه، طبیعت دره زینا.
