سفر به کویر و کاروانسرای مرنجاب
کویر زیبای مرنجاب یکی از پرطرفدارترین نقاط کویری ایران است که در میان کویرگردان محبوبیت بالایی دارد. این کویر یکی از بهترین نقاطی است که می‌توانید برای سفرهای بیابانی انتخاب کنید.
کویر مرنجاب
امروزه گشت‌وگذار در طبیعت تنها محدود به مناطق پرآب و جنگلی نیست، بلکه به لطف پیشرفت تکنولوژی و افزایش سطح آگاهی و البته حس تنوع‌طلبی، مناطق کویری و بیابانی طرفداران زیادی پیدا کرده‌اند. این مناطق به دلیل موقعیت خاص و بکر حس کنجکاوی و جستجو را در همه‌ی افراد ماجراجو بر می‌انگیزد و آن‌ها را به سمت خود می‌کشانند.
شن‌های روان، پوشش گیاهی و جانوری ویژه، حس کشف ناشناخته‌ها و همچنین سختی پیمودن کویر جذابیت زیادی به همراه دارد. کشور ایران با داران بودن جغرافیای خاص که تنها در معدود نقاطی از دنیا وجود دارد علاوه بر داران بودن نقاط ساحلی، جنگل‌ها، کوه‌ها و دشت‌های سرسبز از موهبت داشتن مناطق کویری هم برخوردار است، بنابراین بدیهی است که گردشگری در کشور عزیزمان از این حیث هم روبه پیشرفت باشد.
کویر مرنجاب یکی از این موهبت‌های الهی به شمار می‌رود که به یکی از قطب‌های اصلی کویرگردی در ایران تبدیل شده است. کویر مرنجاب در شمال شهرستان آران و بیدگل در استان پهناور اصفهان واقع شده است که از شمال به دریاچه‌ی نمک آران و بیدگل، از شرق به کویر بند ریگ و پارک ملی کویر، از غرب به کویر مسیله و دریاچه‌های نمک حوض سلطان و حوض مره و در نهایت به شهرستان آران و بیدگل از سمت جنوب منتهی می‌شود.
گفته می‌شود نام این کویر را شاه عباس صفوی انتخاب کرده است. بعضی نیز می‌گویند که کندن چاه و قنات و رسیدن به آب شیرین در این کویر کاری بسیار طاقت‌فرسا و سخت بوده، به همین دلیل قبلا به آن «مرد رنج آب» می‌گفتند که رفته رفته تغییر کرد و به مرنجاب تبدیل شد. درست یا غلط امروزه مرنجاب یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری ایران محسوب می‌شود.
وقتی پا به این کویر می‌گذارید احتمالا محو زیبایی آن خواهید شد و این مورد را مرهون طبیعت جذابش است. شاید در تصور شما کویر منطقه‌ای خشک و بی‌آب و علف است، اما بد نیست بدانید به دلیل وجود آب و غذای مناسب این کویر از پوشش جانوری و حتی گیاهی غنی برخوردار است. وجود حیواناتی مانند گرگ، شغال، روباه شنی، آفتاب‌پرست، بزمجه، کفتار، انواع مار و مارمولک و عقرب، پرندگانی همچون عقاب و شاهین به علاوه‌ی گیاهانی مثل گز، تاق، ارته، اسکنبیل، قیچ و دم گاوی بر این ادعا صحه می‌گذارد. حتی در چند سال اخیر یک جفت یوزپلنگ هم در این مکان مشاهده شده است. تپه‌های شنی بلند، جنگل‌های تاق، دریاچه های نمک و آسمان فوق العاده زیبای شب نیز از جذابیت‌های این کویر هستند.
جزیره‌ی سرگردان یکی دیگر از جذابیت‌های طبیعی این کویر به شمار می‌رود که در دریاچه‌ی مسیله قرار دارد. البته این مکان آن گونه که از اسم جزیره انتظار داریم نیست، چرا که دور تا دور آن را به جای آب، نمک‌زار فرا گرفته است. با این وجود در برخی از زمان‌های سال به دلیل بارندگی اطراف آن آب حدود ۲ تا ۵ سانتی‌متر بالا می‌آید و جلوه‌ی زیبایی به آن می‌بخشد. همین مورد باعث می‌شد که مردم بومی تصور کنند که این مکان در حال جابه‌جایی و حرکت است بنابراین نام جزیره‌ی سرگردان را به آن اطلاق کرده‌اند. این جزیره در ۵ کیلومتری شهرستان آران و بیدگل قرار دارد.
دریاچه نمک آران و بیدگل نیز در ۳۵ کیلومتری این شهرستان واقع شده است و با وسعتی حدود ۶۴۷ کیلومتر مربع یکی از بهترین جذابیت‌های کویر مرنجاب محسوب می‌شود. البته این دریاچه در بیشتر طول سال خشک و پوشیده از نمک است، با این وجود پس از بارش باران و تبخیر آب می‌توان با صحنه‌های جالبی مانند اشکال هندسی حاصل از رسوبات نمک مواجه شد که تجربه‌ی تماشای آن خالی از لطف نیست. هر دوی این نقاط خطراتی همچون باتلاق‌های نمکی را به همراه دارند که باید بسیار مراقب بود.
از جمله جاذبه‌های این کویر می‌توان علاوه بر موارد ذکر شده در بالا به نمک‌زار چاه کنجه، کاروانسرای مرنجاب (ساخته شده به دستور شاه عباس)، چاه دستکن (اعتقاد بر حفر آن توسط امام هشتم شیعیان)، ریگ بلند، کوه کلنگ، قلعه کرشاهی، کوه یخاب و کمپ متین‌آباد اشاره کرد.
کاروانسرای شاه‌عباسی
سال ۱۰۱۲ هجری قمری (۶۳۲ هجری خورشیدی) بود که کلنگ کاروانسرای مرنجاب در کویر مرنجاب زده شد. شاه عباس در راستای سلسله کاروانسراسازی‌هایی که در مسیرهای اصلی و پر رفت و آمد می‌ساخت، دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را بر روی تپه‌ای، کنار چشمه و قنات آب شیرین و جنوب دریاچه‌ی نمک صادر کرد. بنابراین آقاخضر نهاوندی، که در آن زمان حاکم کاشان بود، همت کرد و کاروانسرای آجری مرنجاب را برپا کرد. کاروانسرا هم نقش استراحتگاه را داشت و هم نقش پاسداری از راه پر رفت و آمدی که اصفهان پایتخت را به مشهد مقدس وصل می‌کرد.
اسکندر بیک منشی نیز در کتاب عالم‌آرای عباسی از کاروانسرای مرنجاب به عنوان کاروانسرایی معتبر در کنار جاده‌ای که شاه عباس در وسط کویر نمک احداث کرده نام برده است. پایه‌های ساختمان از سنگ و ملاط و در داخل آن حیاطی به ابعاد ۳۰ در ۲۰ متر است که دورادور آن ۲۹ اتاق در آورده‌اند که با چند پله از کف حیاط به آن می‌رسند. در پشت اتاق‌ها هم سرسرای بزرگی برای اصطبل پیش‌بینی شده بود.
کاروانسرا به شکل قلعه‌ای مربع‌شکل به مساحت ۳۵۰۰ متر مربع است که شش برج در دیوارهای آن تعبیه شده است. نقشه‌ی بنا از بسیاری جهات شبیه به ساختمان‌های قصر بهرام و عین‌الرشید سیاه‌کوه است و پیدا است که اقامتگاهی برای قوافل بوده. ولی بنای مرنجاب جدیدتر از بناهای ذکر شده است و پیشینه‌ی پیشاصفوی ندارد.
کاروانسرا در بند ریگ، یکی از معروف‌ترین و بزرگ‌ترین ریگزارهای ایران، واقع شده است. این منطقه در گذشته گذرگاه رودخانه‌ها و آبراهه‌های دائمی و فصلی پرآبی بوده و حتی در بهار به دلیل عبور جریان‌های سیلابی پرآب بسیار خطرناک بوده است. اکنون دیگر خبری از آن سیلاب‌ها نیست و بند ریگ در بهار با پوشش گیاهی زیبا می‌شود و زمانی که بر اثر وزش باد تپه‌های ماسه‌ای به حرکت درمی‌آید منظره‌ی بدیعی ایجاد می‌کند.
خود ساختمان کاروانسرا هم از روی تپه‌های ماسه‌ای، همچون تابلوی نقاشی‌شده‌ی بسیار زیبایی، بین دریاچه و رشته تپه‌های ماسه‌ای جلب توجه می‌کند. از این رو عجیب نیست که عکاسان طبیعت حسابی در اینجا سیر می‌کنند یا فیلمسازان برای فضاسازی حوادث تاریخی و بیابان‌های کشورهای عربی و صحرای آفریقا سر از اینجا در می‌آورند.
روشن نیست که کاروانسرا تا چه زمانی کاربری خود را حفظ کرده اما می‌توان حدس زد که در زمان حکومت پهلوی‌ها، که جاده‌ی تهران-قم کشیده شد، دیگر از رونق افتاده باشد؛ شاهدش خاطرات آلفونس گابریل (۱۸۹۴ – ۱۹۷۵) اتریشی است که به اینجا آمده است. او پس از توصیف شنزارها و طوفان‌های شن می‌نویسد: «… قبل از تاریک شدن هوا، پس از راهپیمایی طولانی و مرارت‌بار به بقایای کاروانسرای قدیمی مرنجاب رسیدیم. جایی که در برابر فشارهای شدید باد در امان بودیم… ویرانه‌های کاروانسرای مرنجاب روی تپه‌ای قرار گرفته بود …».
در سال‌های قبل از انقلاب، دانشگاه تهران با همکاری سازمان میراث فرهنگی کاشان یک بار در مرنجاب به منظور ایجاد و راه‌اندازی یک ایستگاه تحقیقات مناطق کویری و بیابانی تعمیرات اساسی انجام دادند. اما با اوج‌گیری انقلاب اسلامی کار رها شد و دیگر ادامه نیافت.
پس از پیروزی انقلاب، منطقه تا مدتی تقریباً به لحاظ گردشگری راکد بود. تا سال ۱۳۷۸، که این کاروانسرا را میراث فرهنگی خرید و در قالب طرح پردیسان مرمت کرد، به شخصی به نام عباس شیبانی تعلق داشت که از آن برای آغل گوسفندان استفاده می‌کرد. مرمت تا سال ۱۳۸۲ طول کشید و خیلی از اتاق‌هایش به کلی تعمیر شد. بنا در سال ۱۳۸۴ هم با شماره‌ی ۱۲۱۲۶ ثبت ملی شد و از آن به بعد برو و بیایی پیدا کرد.
اقلیم منطقه گرم و خشک است و میانگین دمای روزانه روی ۱۹ درجه می‌چرخد. متوسط گرم‌ترین ماه سال ۳۲ درجه و میانگین سردترین ماه سال ۵ درجه است. از اواسط مهر تا اوایل بهار شب‌ها سرد و از اواسط خرداد تا اوایل شهریور گرم است. شب‌های اواخر فروردین تا اوایل خرداد مطبوع است. در روزها هم از اواسط آبان تا اوایل اردیبهشت سرد و از دهه‌ی اول خرداد تا دهه‌ی اول مهر گرم و در سایر ماه‌ها عالی است.
مسیر دسترسی
آدرس شمال شهرستان آران و بیدگل، استان اصفهان دسترسی برای رسیدن به کویر مرنجاب و عبور از آن مسیرهای متفاوتی وجود دارد که هر کدام جذابیت‌هایی به همراه می‌آورد. با این وجود اگر قصد دارید با استفاده از خودروی سواری به این سفر تن دهید، توصیه می‌کنیم از مسیر اصلی (شهرستان آران و بیدگل) اقدام کنید. البته می‌توان از دیگر مسیرها هم سفر کرد، اما این کار نیاز به خودروهای دو دیفرانسیل و تجهیزات کامل و بعضا پرهزینه به علاوه‌ی یک راهنمای بسیار ماهر دارد. از جمله‌ی این مسیرها می‌توان به مسیر ۸۰ کیلومتری خالدآباد از توابع شهرستان ابوزید آباد در جنوب شرقی کاشان به سمت پشت ریگ و مرنجاب اشاره کرد. به هیچ وجه تنها با یک ماشین به دل کویر نزنید تا در صورتی خرابی یکی بتوانید با استفاده از دیگری خود را از خطرات احتمالی نجات دهید.
توصیه‌ی مهم دیگر به همراه داشتن آب و غذای کافی (چند برابر حالت عادی) است. به هر حال قبل از سفر حتما در مورد نکات و توصیه‌های ایمنی هنگام سفر به کویر اطلاعات کافی کسب کنید و با آمادگی کامل و حتما با یک راهنما به دل کویر بزنید.
