زندگینامه آرتور پوپ – ایرانشناس برجسته
آرتور پوپ با نام کامل آرتور اپهام پوپ به سال ۱۸۸۱.م در شهر فوئینکس ایالت روآیلند امریکا به دنیا آمد. وی تحصیلاتش را در دانشگاه «براون» به سال۱۹۰۶ با گواهینامه B.A (مخفف Bachelor of Arts: کارشناسی علوم انسانی) و M.A (مخفف Master of Arts: کارشناسی ارشد علوم انسانی) به پایان رسانید.
وی از سال۱۹۰۷ تا ۱۹۰۸ در دانشگاه کوزل به مطالعه پرداخت و از ۱۹۰۹ تا ۱۹۱۱ در دانشگاه هاروارد به تکمیل مطالعات خود در رشته باستان شناسی و معماری مبادرت نمود. از سال ۱۹۱۱ تا ۱۹۱۷ با سمت دانشیار در دانشگاه کالیفرنیا به تدریس پرداخت و از آن زمان، به مطالعه و نشر مقالات علمی خود درباره هنر و باستان شناسی ایران همت گماشت.
آرتور پوپ در سال ۱۹۲۳ به مدیریت موزه لژیون دونور سانفرانسیسکو انتخاب گشت و از ۱۹۲۴ تا ۱۹۳۲ مشاور و موزه دار هنری مؤسسه شیکاگو بود.
آرتور پوپ از ۱۹۲۵ به بعد، به عنوان مشاور افتخاری هنرهای ایرانی در خدمت دولت ایران فعالیت می کرد. وی همچنین به عنوان مشاور هنر ایرانی موزه پنسیلوانیا انتخاب شد. او از سال ۱۹۲۵ سرپرستی بیست هیات اعزامی علمی در ایران را به عهده داشت و به همراه همسرش دکتر فیلیس آکرمن (پژوهشگر در حوزه هنر، به ویژه در زمینه شمایل نگاری و منسوجات ایران و صاحب تألیفاتی درخصوص تاریخ ایران) بامسافرت های متعدد به شهرهای ایران، درباره هنرایرانی تحقیقات فراوانی انجام داد. پروفسور آرتور پوپ از سال ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۵، مشاور هنراسلامی در شیکاگو بود و در سال ۱۹۲۶ ازسوی دولت ایران، برای طراحی و ایجاد غرفه ایران در نمایشگاه هنر ایرانی در فیلادلفیا انتخاب شد.
دکتر آرتور اپهام پوپ در سال ۱۹۳۱، نمایشگاه صنایع ایران را در لندن و سپس در لنینگراد و مسکو برگزار کرد. اندکی بعد، وی با تأسیس مؤسسه امریکایی هنر و باستان شناسی ایران در شهر نیویورک، پروژه عکسبرداری از اشیا و اماکن هنری ایران را آغاز نمود.
در دهه ۱۹۳۰.م به دنبال برکناری عده ای از خبرگان بنام تاریخ تمدن آسیا از دانشگاه های اروپا توسط نازیها، آرتور پوپ مدرسه مطالعات آسیایی را تأسیس کرد و با جذب این متخصصان و براساس نگرش خویش از یکپارچگی آسیا، این مدرسه را وسعت بخشید. در نظر او این یکپارچگی به معنای ارتباط فرهنگ های گوناگون آسیا از نظر مفاهیم هنری و مذهبی بود. این مؤسسه با برخورداری از متخصصانی در زمینه آشورشناسی، اسلام شناسی، ایران شناسی، نژادشناسی، فلسفه، زبان شناسی، اقتصاد، جامعه شناسی (به ویژه در حوزه خاورمیانه و آسیا) و آموزش زبان سانسکریت، عربی، عبری، فارسی (باستان و جدید)، حبشی، چینی، تبتی و ویتنامی، توانست به مؤسسه ای با مجوز صدور مدارج بالای علمی تبدیل شود. کثرت مطالعات آسیایی دهه ۱۹۶۰.م در امریکا، درواقع مدیون انگیزه ای بود که پوپ آن را ایجاد کرد.
مدرسه و مؤسسه امریکایی هنر و باستان شناسی ایران، به تدریج توسعه یافت و از سال ۱۹۴۷.م به «مؤسسه آسیایی» تبدیل شد. این مؤسسه در سال ۱۳۴۵.ش به دعوت دولت ایران، از امریکا به ایران (شیراز) منتقل شد و زیر مجموعه دانشگاه پهلوی قرار گرفت.
پس از آن بود که آرتور پوپ و آکرمن به طورکامل در ایران استقرار یافتند. این مؤسسه در نارنجستان، از موروثات قوام الملک شیرازی، مستقر شد. بخشی از فعالیت این مؤسسه، در ایران، حمایت از باستان شناسانی بود که برای کاوش به ایران می آمدند. پوپ مجله «پژوهشنامه مؤسسه آسیایی» را نیز در این مدت تأسیس کرد.
محمدرضا پهلوی به پاس خدمات پروفسور آرتور پوپ به وی نشان «تاج» و سپس نشان «همایون» و جایزه مخصوص داد. همچنین وزارت فرهنگ نشان علمی درجه اول را به او اعطا کرد و انجمن آثار ملی، پوپ را به عضویت وابسته خود برگزید. دانشگاه تهران نیز ــ که پوپ در آنجا استاد افتخاری هنر ایرانیان بود ــ به وی دکترای افتخاری اعطا کرد.
«مؤسسه آسیایی» پس از انقلاب اسلامی ایران منحل شد. آرشیو بزرگ عکسهایی که آرتور پوپ طی سالها فراهم آورده بود، اکنون در موزه نارنجستان (شیراز) نگهداری می شوند. شماری از این عکسها نیز در کتابخانه ملی ایران قرار دارند. مجموعه ای از پارچه ها، فرش های کهن و آثار عتیقه ایران و جهان که او گردآورده بود، اکنون در موزه نارنجستان هستند. کتابخانه پوپ شامل کتابهای بسیاری درباره تاریخ، باستان شناسی، هنر و زبانهای ایرانی، هماکنون در کتابخانه میرزای شیرازی دانشگاه شیراز، به شکل مجموعه ای مستقل تحت عنوان «مجموعه ایران شناسی پروفسور آرتور پوپ» نگهداری می شود.
چارلز موریتز، نویسنده امریکایی، در کتاب بیست جلدی اش تحت عنوان Current Biography (بیوگرافی جاری) که به شرح زندگی و فعالیت چهره های علمی، سیاسی، ورزشی و… ایالات متحده امریکا می پردازد، اطلاعات دیگری از زندگی دکتر آرتور پوپ به دست می دهد. وی در مورد پوپ می نویسد:
«… پوپ در سال ۱۹۱۸ به همکاری با عضو مهم غیرنظامی ستاد دفاع عمومی جنگ پرداخت و در طرحی راجع به بررسی نحوه تشویق برای بالابردن کیفیت فعالیت های افسران، مشارکت نمود… وی در ۱۹۱۹ بهعنوان مشاور هنر ایرانی در موزه ها و مجموعه های شخصی برگزیده شد. او به زودی دریافت که فعالیتش به عنوان مبلّغ فرش های ایرانی، درآمدش را پنج برابر حقوق پروفسوری اش افزایش می دهد. آرتور پوپ بعد از ازدواج با فیلیس آکرمن در ژوئن۱۹۲۰ به فعالیت در زمینه خدمات مشاوره ای شخصی پرداخت.
همسر او دکتر آکرمن نیز در زمینه ایران شناسی و شناخت هنر نساجی و فرشِ دیگر کشورها، استاد بود. آکرمن نیز مانند شوهرش از ۱۹۲۳ تا ۱۹۲۴ به عنوان راهنمای موزه هنر شیکاگو، فعالیت می نمود. پوپ برای مدت ده سال تا سال۱۹۳۴ راهنمای انستیتوی هنر شیکاگو در زمینه هنرهای دوره اسلامی بوده است. وی در ۱۹۲۵ به همراه همسرش، سفری طولانی را جهت بررسی هنر و آثار باستانی روسیه (قفقاز) و ایران، به این دو کشور آغاز نمود. او اولین کتابش موسوم به هنر ایرانی را در سالیکه رضاخان پهلوی به پادشاهی رسید، چاپ نمود… درآمد آرتور پوپ از راه مشاوره در زمینه فروش اشیای تاریخی ایرانی به دست می آمد. او حدود ده هزار عکس از معماری ایران گرفت و این عکسها را در پایتخت کشورهای اروپایی، موزههای امریکایی و مجموعه های هنری به نمایش گذاشت.
او نمایشگاه هنر ایرانی را در کاخ برلینگتن لندن، تحت نظارت اسمی شاه ایران و پادشاه بریتانیا، در سال ۱۹۳۱ برگزار نمود. در سال ۱۹۴۰ در نمایشگاه ایران که در شهر نیویورک تشکیل داد، دو هزار و هشتصد اثر فرهنگی و باستانی ایران را که میلیون ها دلار ارزش داشتند، به معرض تماشا گذاشت. هزینه چاپ کتاب او راجع به تاریخ معماری ایران که شامل پنج هزار تصویر است، بالغ بر سی و چهارهزار دلار بود… بعد از سقوط فرانسه به دست آلمان در جنگ جهانی دوم، آرتور پوپ از طرف دولت امریکا در راس کمیته ای قرار گرفت که وظیفه آن تهیه برنامه ها و راهکارهایی جهت بالابردن روحیه عمومی مردم و ارائه آن به هیات دولت امریکا بود.
عالی ترین نشان ایرانی (تاج) توسط محمدرضا پهلوی به پوپ و نیز نشان علمی به او و همسرش داده شد. پوپ فردی است فعال [این مطالب در زمان حیات پوپ نوشته شده اند]، با موهای خاکستری و خوش صحبت. پنج گربه ایرانی دارد و خانه اش پر از اشیای هنری ایرانی است. پیانو می نوازد و سرگرمی اش عکاسی از معماری قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم است. وی به هیچ حزب و کلیسای خاصی وابسته نیست.»
اولین مسافرت آرتور اپهام پوپ به ایران و تأسیس انجمن فرهنگی ایران و امریکا
اولین مسافرت آرتور پوپ به ایران در فروردین ۱۳۰۴ انجام گرفت. وی دراین زمان بهعنوان کارشناس و رایزن مؤسسه هنری شیکاگو فعالیت می نمود. هدف پوپ از این مسافرت، دیدار و آشنایی با آثار باستانی ایران و ترغیب بزرگان دولت جهت اقدام به بررسی و کشف آثار تاریخی و هنری ایران بود.
وی در این سفر، مورد استقبال صمیمانه حسین علا، نماینده مجلس شورای ملی وقت که قبلاً وزیر مختار ایران در امریکا بود و با پوپ سابقه دوستی داشت، قرار گرفت و به درخواست علا در جمع بزرگان کشور راجعبه هنر ایرانی سخنرانی نمود. در این جلسه سخنرانی که در دوم اردیبهشت ۱۳۰۴.ش در تالار باشکوه خانه جعفرقلی بختیاری (سردار اسعد)، وزیر پست و تلگراف، انجام گردید، اشخاصی چون سردارسپه، رئیس دولت؛ محمدعلی فروغی، (ذکاءالملک) وزیر دارایی و رئیس انجمن آثار ملی؛ عبدالحسین تیمورتاش، وزیر فواید عامه؛ حسین پیرنیا، (مؤتمنالملک) رئیس مجلس؛ حسن مستوفی (مستوفیالممالک)؛ حسن پیرنیا (مشیرالدوله)؛ حسن اسفندیاری (محتشمالسلطنه)؛ سیدحسن تقیزاده؛ علیاکبر داور؛ مرتضی قلیبیات و از امریکاییان مقیم ایران والس مری (کاردار سفارت امریکا که بعدا سفیر امریکا در ایران شد)، دکتر میلسپو، مدیرکل دارایی ایران، دکتر جردن و دکتر بویس (رئیس و معاون کالج امریکایی تهران) حضور داشتند. پوپ در این جلسه سخنرانی مبسوطی ایراد نمود که بخشی از سخنانش چنین است:
«هنر ایرانی، بزرگترین سرمایه این کشور است؛ زیرا نه فقط ثروت و حیثیت برای آن به وجود آورده، بلکه در هر دوره و هرجا برای ایران دوستان زیادی ایجاد کرده است و امروز هیچ مملکت متمدنی نیست که مجموعه هایی از آثار هنری ایران را نداشته باشد… تنها ایران که در ایجاد هنرهای اسلامی، مادر و نیروی الهام بخش بوده، هنوز بدون مجموعه مهمی از بهترین کارهای بزرگ خود می باشد. با وجود صدور بی اندازه زیاد کارهای هنری بزرگ از ایران به تمام جهان، باز هم کارهای بزرگ عالی در ایران در دل خاک وجود دارند که هنوز به دست نیامده اند.»
آرتور پوپ در زمان اولین سفرش به ایران، رئیس بخش صنایع (هنرهای) خاور نزدیک در مؤسسه صنایع ظریفه شیکاگو بود. پس از این سخنرانی، «انجمن فرهنگی ایران و امریکا» تأسیس شد. پوپ در این سفر کوشید تا گزارش مصوری از معماری ایران تهیه کند. به توصیه علا، رضاخان در برابر منع مذهبی و بدگمانی عمومی ایستاد و اجازه داد پوپ و همراهانش به مساجد و بناهای مذهبی وارد شوند و پژوهش و عکسبرداری های لازم را انجام دهند. در تهیه عکسهای پوپ، آنتوان سوریوگین، مرتضی رستمی و اسد بهروزان همکاری داشتند. از پوپ به عنوان یکی از پیشگامان تاریخ عکاسی ایران نیز یاد می شود.
تحت تأثیر سخنرانی مبسوط پوپ درخصوص ضرورت یافت اشیای تاریخی و ارزش مالی آنها، بزرگان حاضر در جلسه جهت کشف و فروش آثار باستانی وسوسه شدند. دکتر صدیق در خاطراتش میگوید: «این سخنرانی پوپ، طوری در سردارسپه اثر نمود که دستور داد کلیه بناهای عظیمِ در دست ساخت مانند ساختمان شهربانی، پستخانه و بانک ملی را به سبک معماری هخامنشی درست کنند!»
مرگ و دفن دکتر آرتور اپهام پوپ
پروفسور آرتور پوپ طی چهارمین «کنگره جهانی هنر و باستان شناسی» از محمدرضا پهلوی اجازه گرفت تا پس از مرگش، جنازه او (پوپ) را به ایران حمل نموده و در اصفهان به خاک سپارند و شاه ایران نیز این اجازه را صادر نمود.
باغ شهرداری اصفهان در کنار زاینده رود در مشرق پل خواجو با موافقت پروفسور پوپ تعیین شد و نقشه آرامگاه را طبق تمایل او، سناتور مهندس فروغی (فرزند ذکاء الملک) در خرداد ۱۳۴۸ تهیه کرد و آرامگاه، توسط انجمن آثار ملی در ایران به سال ۱۳۴۹ ساخته شد. پوپ در مورد علت انتخاب اصفهان جهت بنای آرامگاهش می نویسد:
«اصفهان مورد عشق من است. در آنجا مهمترین کارهای خود را انجام داده ام. منظور عمده من از انتخاب آخرین منزل در اصفهان، این است که به مردم ایران نشان داده شود اندیشمندان بزرگ و هنرمندان و سخنوران و رهبران خلاق و دانشمندان آنها، چنان اوصاف و خصائلی دارند که باعث ژرف ترین ستایش متفکرین مشابه سایر کشورها است تا که ابراز حقگذاری و اخلاص آنها تنها زبانی نباشد و به زائرانی که بدانجا می آیند، ثابت کنند اگر کسی در ایران به خاک سپرده شده، به این علت نیست که تصادفاً در آنجا جهان را به درود گفته بلکه در اثر اعتقاد راسخ به مقدسبودن آن سرزمین است و برای کسانی که به مقام معنوی ایران پی برده اند، مزیت و افتخاری است که ایران را آخرین منزل خود قرار داده اند تا بدین وسیله، ایمان خود را به سرزمین و مردان بزرگ آن و آینده باافتخاری که برای آن پیشگویی می کنند، ابراز دارند.»
دکتر عیسی صدیق (وزیر فرهنگ و سناتور وقت) در خاطراتش می گوید: «پوپ برای متن سنگ قبرش اشعار و نوشته هایی به لاتین می فرستاد و من مخالفت می نمودم که مردم ایران معنای چنین نوشته ها و اشعاری را نمی فهمند. عاقبت چون متن مذکور را نوشت و برای من فرستاد، همین متن را مناسب برای حک شدن بر روی سنگ قبر یافتم و از آقای جلال الدین همایی استاد دانشگاه تقاضا کردم متن مذکور را به زبان نظم درآورد. ایشان قبول نموده و قطعه ای عالی سرودند که بر روی سنگ قبر نوشته شد.»
عاقبت پروفسور پوپ در سال۱۹۶۹.م (هشتم شهریور۱۳۴۸) به سن هشتادو هشت سالگی درحالی که ریاست افتخاری «مؤسسه آسیا» در شیراز را به عهده داشت، درگذشت. جنازه وی با احترامات خاص به اصفهان منتقل گردید و در آرامگاه ازپیش ساخته شده اش به خاک سپرده شد. در سال ۱۳۵۵ دکتر آکرمن همسر پوپ نیز درگذشت و جنازه او هم در کنار شوهرش دفن گردید.
کتابهای آرتور پوپ
دکتر آرتور اپهام پوپ درباره هنر و معماری ایران کتبی چند تالیف نموده که بهطور خلاصه معرفی می شوند:
- «معماری ایران» در این کتاب، تصاویری از هنر ایران مربوط به نخستین تمدنها تا دوره صفویان دیده می شود.
- «شاهکارهای هنر ایران» در این کتاب، هنر ایران پیش از تاریخ در زمینه صنایعی چون: ساخت اشیای سفالی، مفرغی، نقره ای و فلزی، گچ بری، نقاشی، سنگ تراشی، منبت کاری، کتاب سازی، جلدسازی، تذهیب و قالی بافی همراه با ارائه تصاویر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
- «سفالگری ابتدایی ایران» در این کتاب، تصاویری از هنر سفالگری دیده می شود.
- «آشنایی با مینیاتورهای ایران» این کتاب، حاوی تصاویر جالب و جذابی از سبکها و دوره های مختلف مینیاتوری در ایران است.
- «سیر و صور نقاشی ایران» کتاب، مصور به نقاشیهای ایرانی است.
- «معماری ایران، پیروزی شکل و رنگ» این کتاب، حاوی تصاویر و توضیحاتی در مورد معماری ایران از تخت جمشید تا اواخر دوره صفویه می باشد.
- «هنر ایران در گذشته و آینده»در این کتاب، متن سخنرانی مبسوط دکتر پوپ، همراه با توضیحات کوتاهی از زندگی و مرگ وی، به چاپ رسیده است.
- A Survey of Persian Art (بررسی هنر ایران) بزرگترین کتاب دکتر پوپ در شانزده جلد و از قرار معلوم جامع ترین مرجع و ماخذ درباره هنر ایرانی است. پوپ این کتاب را که دارای دویست کلیشه بزرگ و هزار و پانصد عکس سیاه و سفید و سیصد و پنجاه نقشه و هشتاد فصل می باشد به کمک شصت و پنج نفر از اشخاص زبر دست و متخصص در مدت هشت سال فراهم آورده و در سال۱۳۱۷ به چاپ رسانیده است. در زمان محمدرضا پهلوی، این کتاب به دستور او به چاپ رسید.
با سلام و دروود
سرکار خانم مریم توکلی
بطور اجمال نگاهی به وب سایت شما انداختم …..هنوز بطور کامل بازدید ننموه ام ، به بخش زندگینامه آرتور پوپ که رسیدم آنرا مطالعه کردم وبسیار مبسوط وعالی تهیه و تنظیم و نوشته شده بود ولذت بردم ….. اگر در تمامی مواردی که نیاز به شرح وتوضیح دارد به همین روال اقدام شود….. قطع به یقین وبگاه ناصور یکی از بهترین پایگاههای ایرانشناسی و تاریخی خواهد گشت که موجبات جلب مخاطبان بسیاری را فراهم خواهد کرد…. با تشکر و سپاس ویژه از مدیریت این پایگاه اینترنتی برای تمامی عوامل محترم وکوشای این سایت آرزوی موفقیت روز افزون و بهروزی را دارم….. با تقدیم احترام: ناصر فتحی